ช่วง 3 ขวบปีแรกเป็นช่วงเวลาสำคัญของพัฒนาการเด็ก เพราะเป็นช่วงวัยที่สมองมีการพัฒนาสูงสุด การเรียนรู้จดจำ และทักษะชีวิตจำเป็นที่จะต้องติดตัวเด็กคนหนึ่งไปจนโต ต้องส่งเสริมอย่างตรงจุดตั้งแต่ช่วงวัย 0-3 ปี โดยเฉพาะทักษะการคิดเป็น คิดดี ทำดี สามารถพึ่งพาตัวเองเป็น และเอาตัวรอดในสังคมได้อย่างมีความสุข
สิ่งสำคัญคือการเข้าใจพัฒนาการตามวัยและพื้นอารมณ์ที่ติดตัวลูกมาตั้งแต่แรกเกิด เมื่อพ่อแม่เข้าใจและปรับวิธีการเลี้ยงดูอย่างเหมาะสมในทุกด้าน ทั้งอาหารที่ครบถ้วนโภชนาการ กระตุ้นพัฒนาการตามวัย ให้ความรักและผูกพัน ให้ลูกรู้สึกว่า ‘แม่มีอยู่จริง’ ก็เท่ากับได้สร้างฐานที่แข็งแกร่งให้ลูก แม้ต้องเจอกับการเปลี่ยนแปลงใดในอนาคตลูกเราก็สามารถอยู่รอดได้ทุกสถานการณ์
ลูกน้อยวัย 0-3 เดือน : พัฒนาการครั้งแรกในชีวิตลูก
พัฒนาการลูกน้อยวัย 0-3 เดือน เป็นไปอย่างรวดเร็ว คุณพ่อคุณแม่ต้องเป็นนักสังเกต หมั่นเฝ้าดูการเปลี่ยนแปลงของเจ้าจิ๋วอย่างใกล้ชิด เพื่อรู้วิธีส่งเสริมพัฒนาการที่ตรงจุดที่สุด
Checklist พัฒนาการครั้งแรกของลูก
วัย 0-1 เดือน
ร่างกายและทักษะด้านการเคลื่อนไหว
- มือกำไว้แน่น เวลาตกใจจะแบมือออก พอครบ 1 เดือนจะค่อยๆ คลายกำปั้นออก
- ดูดทุกอย่างที่มาแตะปาก เป็นปฏิกิริยาทางร่างกายที่จำเป็นสำหรับการดูดนม
- พอครบ 1 เดือนเริ่มหันคอได้เอง และจะมองตามสิ่งของที่เคลื่อนไหวอยู่ตรงหน้า
อารมณ์และสังคม
- มองจ้องได้หนึ่งอึดใจ
- ส่งเสียงครั้งแรก เด็กเริ่มส่งเสียงอ้อแอ้ นี่คือจุดเริ่มต้นการเรียนรู้คำพูด
- สนใจมองหน้าแม่ หรือบุคคลอื่นที่อยู่ใกล้
วัย 2-3 เดือน
ร่างกายและทักษะด้านการเคลื่อนไหว
- ชันคอได้ 45 -90 องศา ในท่านอนคว่ำ ในช่วงทารก 3 เดือน
- ความเข้าใจครั้งแรกของลูก ลูกจะยกมือมาเคลื่อนไหวในระดับสายตา และชอบจ้องมือของตัวเอง เกิดการเรียนรู้แล้วว่า ‘นี่มือของฉัน’
อารมณ์และสังคม
- ยิ้มแรกของลูก ลูกจะแสดงสีหน้าได้มากขึ้น สามารถยิ้มโต้ตอบยามพ่อแม่พูดคุยด้วย
- หันมองตามเสียงที่ได้ยิน
- สนใจสิ่งของที่มีสีสัน
กิจกรรมส่งเสริมพัฒนาการสำหรับเด็กแรกเกิด ถึง 3 เดือน
- สีสันชวนให้คว้าจับและมองตาม หาโมบายหรือของเล่นที่มีสีสันสดใสให้ลูกมอง กระตุ้นให้ลูกเอื้อมมือคว้าจับ พัฒนากล้ามเนื้อมือและแขน รวมทั้งพัฒนาด้านการมองเห็น
- ของเล่นชิ้นแรกของลูก ของเล่นประเภทกรุ๊งกริ๊ง ส่งเสริมการมองหาและพัฒนาการของกล้ามเนื้อแขนในการไขว่คว้า
ลูกน้อยวัย 4-6 เดือน
พัฒนาการครั้งแรกที่เติบโตไปอีกขั้น
ช่วงวัยนี้ลูกน้อยมีพัฒนาการเคลื่อนไหวมากขึ้น ทำให้พ่อแม่ตื่นเต้นกับพัฒนาการครั้งแรกของลูกได้ทุกวัน เปล่งเสียงเป็นพยางค์และเล่นเสียงสูงต่ำให้พ่อแม่ได้ชื่นใจ เริ่มจดจำชื่อตนเองได้ ที่สำคัญเป็นวัยที่เริ่มกินอาหารตามวัยคำแรก หากกระตุ้นพัฒนาการของลูกได้สอดคล้องกับวัย พัฒนาการยิ่งเติบโตสมวัย
Checklist พัฒนาการครั้งแรกของลูก
วัย 4-6 เดือน
ร่างกายและทักษะด้านการเคลื่อนไหว
- คอแข็งแล้ว หยิบจับเป็น ระบบประสาททั้งห้าเริ่มพัฒนา
- ขยายขอบเขตการมองเห็นได้กว้างขึ้นและมองตามของที่เคลื่อนไหวรอบตัวได้ไกลขึ้น
- พลิกตัวได้ครั้งแรก เมื่อราว 4 เดือน ซึ่งสัมพันธ์ไปกับการเคลื่อนไหวที่ลูกเพิ่งได้ออกผจญภัย หลังจากนอนนิ่งๆ มานาน
- เด็ก 6 เดือนบางคนสามารถเริ่มนั่งโดยพ่อแม่ช่วยพยุงได้
อารมณ์และสังคม
- สำรวจโลกกว้างครั้งแรก เพราะเด็กวัยนี้จะอยากรู้อยากเห็นมากขึ้น เห็นได้ชัดเมื่อลูกจับเท้าตัวเองขึ้นมา แต่ยังไม่รู้ว่า นี่เท้าของตัวเอง
- แสดงสีหน้าตามพ่อแม่ได้หลากหลายมากขึ้น
- สนุกกับการเปล่งเสียงของตัวเอง
- เด็กวัย 6 เดือนจะรับรู้ได้ว่าพ่อแม่ คือ คนพิเศษ และอาจจะกลัวคนแปลกหน้า
- รู้ชื่อตัวเอง
กิจกรรมส่งเสริมพัฒนาการสำหรับเด็กอายุ 4 – 6 เดือน
- เล่นคนเดียวได้เป็นครั้งแรก โดยเฉพาะเวลาที่ลูกกำลังเพลิดเพลินไปกับยางกัดชิ้นโปรด เวลานี้นี่เองที่ลูกได้เรียนรู้เรื่องการมีสมาธิจดจ่อ เฝ้ามองตัวเอง และเป็นเวลาเดียวกันกับที่คุณแม่สามารถรีบทำงานบ้านได้
- นั่งตักอ่านนิทาน เปิดให้ลูกดูรูปภาพสีสันขนาดใหญ่ ให้เขาค่อยๆ ทำความเข้าใจกับสิ่งที่อยู่ในหนังสือ เพื่อฝึกการใช้สายตา และเรียนรู้การเชื่อมโยงของเรื่องราวผ่านเสียงของแม่และภาพในหนังสือนิทาน
- จัดบรรยากาศบ้านให้เอื้อต่อการเรียนรู้ โดยเฉพาะเวลาที่ลูกเริ่มคลาน
- คุยกับลูกเล็กผ่านกิจวัตรประจำวัน ด้วยน้ำเสียงและคำพูดที่ดึงดูดความสนใจของเขา เพื่อให้ลูกได้เรียนรู้ ฝึกเคลื่อนไหวร่างกาย และจดจำการออกเสียง คำศัพท์ที่ถูกต้องได้ง่ายขึ้น เป็นการสร้างความผูกพันระหว่างแม่ลูกให้แนบสนิทมากยิ่งขึ้น
6 เดือนลูกรับอาหารเสริม มื้อแรกของลูก เตรียมพร้อมอย่างไร
- ฝึกลูกดื่มน้ำหรืออาหารอุณหภูมิปกติ
- เมนูมื้อแรกเริ่มต้นด้วยข้าวบดละเอียดเติมผัก ผลไม้ หรือเนื้อสัตว์ที่ย่อยง่าย
- ไม่ควรปรุงรส และค่อยๆ ให้ปริมาณเล็กน้อย 1-2 ช้อนโต๊ะในมื้อแรก
- เริ่มฝึกให้ลูกนั่งร่วมโต๊ะกินข้าวกับคุณพ่อคุณแม่ เปิดโอกาสให้ลูกหยิบจับคว้าอาหารกินเอง
ตรวจสอบข้อมูลโดย : รศ.นพ.พงษ์ศักดิ์ น้อยพยัคฆ์
กุมารแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านพัฒนาการและพฤติกรรม
รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยนวมินทราธิราช