ยีนเด่น ยีนด้อย สำคัญอย่างไร เพื่อเข้าใจเรื่องพันธุกรรม

เลือกอ่านตามหัวข้อ

• ยีนเด่น ยีนด้อย คืออะไร
• ยีนเด่นยีนด้อยมีอะไรบ้าง
• ตารางยีนเด่นยีนด้อย

คุณแม่หลายท่านคงเคยสงสัยกันใช่ไหมคะ ว่าทำไมลูกน้อยบางบ้านถึงมีผมสีอ่อนมากกว่าคุณแม่หรือคุณพ่อ บางคนก็มีตาสองชั้นอย่างชัดเจน ขณะที่บางคนกลับไม่ปรากฏลักษณะนั้นเลย หรือแม้แต่เรื่องสีผิวที่บางครั้งก็คล้ายคุณแม่ บางครั้งก็ไปเหมือนคุณพ่อเสียอย่างนั้น 

สิ่งเหล่านี้ล้วนมีความสัมพันธ์กับ “ยีน” (Gene) ทั้งสิ้น ซึ่งในศาสตร์ของพันธุศาสตร์ (Genetics) เราจะพูดถึงแนวคิดของ “ยีนเด่น” กับ “ยีนด้อย” กันอยู่บ่อยๆ ยีนทั้งสองประเภทนี้มีบทบาทในการกำหนดลักษณะทางกายภาพ และลักษณะทางพันธุกรรมอีกมากมาย เมื่อเราสนใจและทำความเข้าใจ ก็จะช่วยให้คุณแม่มือใหม่ได้เห็นภาพรวมของลักษณะเฉพาะในลูกน้อยของเราได้อย่างแจ่มแจ้งขึ้น

บทความนี้ เราจะมาเจาะลึก และทำความเข้าใจเรื่องยีนเด่นยีนด้อยกันให้มากขึ้น คุณแม่จะได้เตรียมพร้อมรับมือกับลักษณะทางกายภาพในลูกน้อย หรือแม้แต่แนวทางการเลี้ยงดูลูกในอนาคตได้ดียิ่งขึ้น

ยีนเด่น ยีนด้อย คืออะไร

คำว่ายีน (Gene) คือหน่วยพันธุกรรมเล็กๆ ที่อยู่บนโครโมโซม (Chromosome) ในทุกเซลล์ของสิ่งมีชีวิต เปรียบเสมือนคู่มือการสร้างชีวิต ที่บรรจุข้อมูลสำคัญต่างๆ ไว้อย่างครบถ้วน ตั้งแต่ลักษณะของสีผม สีผิว สีตา จนไปถึงความเสี่ยงต่อโรคบางชนิด

ในส่วนของ ยีนเด่น หรือ Dominant Gene หมายถึง ยีนที่มีอิทธิพลมากกว่า หากมีการปรากฏของยีนเด่นในคู่ยีนของลูก ยีนนั้นก็มักจะแสดงลักษณะออกมาให้เห็นได้ชัดเจน เช่น ถ้าพ่อหรือแม่มียีนเด่นในเรื่องของสีตา ตาสีเข้ม หรือมีตาชั้นเดียวหรือตาสองชั้นอย่างชัดเจน ลูกก็มีโอกาสที่จะได้รับยีนเด่นและแสดงลักษณะดังกล่าวออกมา

สำหรับ ยีนด้อย หรือ Recessive Gene ก็คือ ยีนที่แสดงออกได้ยากกว่า และจะปรากฏลักษณะได้ชัดเจนก็ต่อเมื่อยีนทั้งคู่ในเซลล์ลูกเป็นยีนด้อยเหมือนกัน ซึ่งในกรณีที่ยีนใดยีนหนึ่งในคู่เป็นยีนเด่น อีกยีนหนึ่งเป็นยีนด้อย หรือที่เรียกว่า พันธุ์ทาง (Heterozygous) รูปแบบที่ปรากฏภายนอกจะเป็นไปตามยีนเด่น โดยยีนด้อยจะถูกกดไว้ ไม่แสดงออกอย่างชัดเจน

ตัวอย่างง่ายๆ ที่อาจช่วยให้คุณแม่เห็นภาพได้ดีขึ้น คือ กรณีสีดอกไม้ในบางชนิด หากพ่อพันธุ์มียีนเด่นสีแดงเข้ม และแม่พันธุ์เป็นยีนด้อยสีขาว เมื่อลูกได้ยีนมาคนละชุดจากพ่อและแม่ ลูกดอกไม้อาจปรากฏสีแดงเหมือนพ่อได้เลย เพราะสีแดงเป็นยีนเด่นนั่นเอง อย่างไรก็ตาม หากลูกได้รับยีนสีขาวจากพ่อและแม่ทั้งสองฝ่ายแบบด้อยเหมือนกัน จึงจะแสดงสีขาวออกมาให้เห็นอย่างเด่นชัด

ยีนเด่น ยีนด้อย ต่างกันอย่างไร

เมื่อเราเข้าใจคร่าวๆ แล้วว่ายีนเด่น (Dominant Gene) คือยีนที่สามารถแสดงลักษณะออกมาได้ง่ายกว่ายีนด้อย (Recessive Gene) ก็อาจเกิดคำถามว่า แล้วทั้งสองแบบนี้ต่างกันยังไงในแง่ของการถ่ายทอดสู่รุ่นลูก หรือ มีอะไรที่เราควรรู้เพื่อเตรียมตัวเลี้ยงลูกน้อยได้ดีขึ้นบ้าง มาดูกันเลยค่ะ

1.การแสดงออกของลักษณะ

• ยีนเด่น: หากยีนใดก็ตามมีสถานะเด่น เมื่อลูกน้อยได้รับยีนนี้มาจากพ่อหรือแม่เพียงชุดเดียว ก็สามารถแสดงลักษณะออกมาได้ทันที เช่น หากแม่มียีนเด่นสีตาเข้ม ลูกก็อาจมีโอกาสสูงที่ตาจะเข้มเหมือนแม่
• ยีนด้อย: จำเป็นต้องได้รับยีนด้อยเหมือนกันทั้งสองชุดถึงจะแสดงออกชัดเจน หากได้รับยีนด้อยเพียงชุดเดียว อีกชุดหนึ่งเป็นยีนเด่น ลักษณะนี้ก็จะถูกกดไว้ ไม่ปรากฏออกมา เช่น ผมสีอ่อนมากๆ ที่มักไม่ปรากฏถ้าเพียงพ่อหรือแม่คนใดคนหนึ่งมียีนด้อยเท่านั้น

2.โอกาสและความน่าจะเป็น

• ยีนเด่น: มีโอกาสสูงในการส่งผ่านลักษณะไปสู่ลูก เพราะขอแค่มี 1 ใน 2 ของชุดยีนในลูกก็เพียงพอแล้ว
• ยีนด้อย: ต้องมากันเป็นคู่ จึงค่อนข้างยากในการปรากฏออกมา แต่ไม่ได้หมายความว่าจะเป็นไปไม่ได้ เพราะถ้าทั้งคุณพ่อและคุณแม่มียีนด้อยชนิดเดียวกัน ลูกก็ยังมีสิทธิ์ได้รับลักษณะดังกล่าว

3.มีผลต่อการวางแผนครอบครัว
สำหรับคุณแม่ที่สนใจเรื่องพันธุกรรม หรือมีโรคทางพันธุกรรมที่อาจถ่ายทอดผ่านยีนด้อย เช่น โรคธาลัสซีเมีย หรือโรคเลือดบางชนิด การทำความเข้าใจเรื่องยีนเด่นยีนด้อยจะช่วยให้เรารู้ว่าหากคุณแม่หรือคุณพ่อเป็นพาหะ โอกาสที่ลูกจะเกิดเป็นโรคแสดงอาการจะมีมากน้อยแค่ไหน การปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญร่วมด้วยก็เป็นอีกทางที่จะช่วยให้คุณแม่เตรียมตัวและวางแผนสำหรับอนาคตของลูกได้อย่างเหมาะสมค่ะ

4.การเชื่อมโยงถึงลักษณะเฉพาะของลูก
ในมุมความเชื่อของบางคน อาจมองว่ายีนเด่นคือยีนที่ดี แต่ในความเป็นจริง ยีนเด่นอาจจะเป็นลักษณะที่เราถูกใจหรือไม่ก็ได้ ขึ้นอยู่กับมุมมองและการยอมรับของเรา หรือแม้แต่ยีนด้อยบางอย่างก็อาจเป็นลักษณะที่เรารู้สึกว่าเฉพาะตัวดี เช่น สีผมหายาก หรือสีตาที่แตกต่างก็ถือเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวได้

ยีนเด่นยีนด้อยมีอะไรบ้าง 

เมื่อพูดถึง ยีนเด่นยีนด้อย ตัวอย่างมีอะไรบ้าง เราอาจต้องมองไปที่ลักษณะเฉพาะซึ่งถูกศึกษามาแล้วในคนหมู่มาก หรือมีข้อมูลการวิจัยรองรับ มาดูยีนเด่นยีนด้อย ตัวอย่างกันแบบง่ายๆ ที่เรามักเจอในชีวิตประจำวัน เช่น

1.สีผม
ยีนเด่น: ผมสีดำหรือสีน้ำตาลเข้ม
ยีนด้อย: ผมสีบลอนด์ สีน้ำตาลอ่อนมาก หรือสีอ่อนอื่น ๆ

ในสังคมไทยเราอาจเห็นว่าลูกน้อยส่วนใหญ่มักจะมีผมสีเข้ม เพราะประชากรส่วนใหญ่เป็นคนเอเชียซึ่งมียีนเด่นผมสีดำกันมาก แต่ถ้าพ่อหรือแม่มีเชื้อสายต่างชาติ มีผมสีอ่อนอาจแทรกแซงออกมาได้หากทั้งสองฝ่ายถือยีนด้อยคล้ายกัน

2.สีตา
ยีนเด่น: ตาสีน้ำตาลเข้มหรือตาสีดำ
ยีนด้อย: ตาสีฟ้า สีเขียว หรือสีเทาอ่อน

สีตาอ่อนอย่างฟ้าหรือเขียว มักเป็นยีนด้อย ในบ้านเราจึงไม่ค่อยพบคนไทยแท้ๆ ที่เกิดมาตาสีอ่อน แต่หากคุณแม่มีเชื้อสายยุโรปอยู่บ้าง หรือแต่งงานกับคุณพ่อชาวต่างชาติ ลูกก็อาจมีโอกาสได้สีตาอ่อน ถ้าต่างฝ่ายต่างมียีนสีตาอ่อนอยู่ในตัวกันและมาจับคู่ได้พอดี

3.ลักษณะตาสองชั้นหรือตาชั้นเดียว
ยีนเด่น: ตาชั้นเดียว 
ยีนด้อย: ตาสองชั้น

ทั้งนี้มีงานศึกษาในเชิงพันธุกรรมพบว่า ลักษณะตาชั้นเดียว หางตาชี้ หรือตาชั้นตื้น อาจจะเด่นในกลุ่มคนเอเชีย แต่ก็มีหลายรายงานที่ขัดแย้งกัน อย่างไรก็ตาม หากหนึ่งในคุณพ่อคุณแม่มีรูปตาที่ชัดเจน โอกาสที่ลูกจะได้รับก็มักจะสูง

4.ลักษณะผิว
ยีนเด่น: ผิวสีเข้มหรือสีออกแทน
ยีนด้อย: ผิวขาว

โดยทั่วไปมนุษย์ที่อาศัยใกล้เส้นศูนย์สูตร มักจะมียีนผิวเข้มมากกว่า แต่ก็ไม่แน่เสมอไป เพราะถ้าต้นตระกูลมีผิวขาวอยู่แล้ว หรือมีเชื้อสายที่มีผิวขาวเป็นยีนด้อย สะสมกันมาเป็นรุ่นๆ ก็อาจปรากฏในรุ่นลูกรุ่นหลานได้

5.โรคทางพันธุกรรมบางชนิด
บางโรคเกิดจากยีนเด่น เช่น โรคที่ถ่ายทอดผ่านโครโมโซมบางประเภท แต่ไม่ใช่ทุกโรค
บางโรคเกิดจากยีนด้อย เช่น โรคธาลัสซีเมียบางรูปแบบ หรือโรคเลือดออกง่าย ที่ต้องมาทั้งยีนด้อยเหมือนกัน

ตารางยีนเด่นยีนด้อย

ตารางยีนเด่นยีนด้อยเป็นอีกหนึ่งวิธีที่จะช่วยให้คุณแม่เข้าใจง่ายขึ้น ว่าลักษณะใดในเชิงพันธุกรรมถูกจัดเป็นยีนเด่น และลักษณะใดเป็นยีนด้อย โดยตารางนี้เป็นเพียงข้อมูลศึกษาทางพันธุศาสตร์ทั่วๆ ไป มาลองดูกันค่ะ

ตารางนี้เป็นเพียงการสรุปรวมข้อเด่นๆ ในการจำแนกยีนเด่นยีนด้อย ซึ่งจะเห็นว่าหลายอย่างสอดคล้องกับการสังเกตในชีวิตประจำวัน เช่น คนเอเชียจำนวนมากมักผมดำ ตาสีดำ ส่วนน้อยที่จะมีตาสีอ่อน เป็นต้น แต่ในยุคปัจจุบันที่มีการแต่งงานข้ามเชื้อชาติหรือมีการผสมผสานของยีนหลากหลายมากขึ้น เราอาจจะเห็นความเปลี่ยนแปลงของลักษณะเฉพาะเหล่านี้ในลูกหลานยุคใหม่ได้มากกว่าในอดีต

การดู “ตารางยีนเด่นยีนด้อย”เป็นเครื่องมือช่วยให้เราเข้าใจกลไกการถ่ายทอดลักษณะเฉพาะทางพันธุกรรมเท่านั้น และอาจช่วยเตือนใจคุณแม่ในการเตรียมตัว หากพบว่ามียีนด้อยในเรื่องใดที่อาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพในอนาคต การตรวจพันธุกรรมหรือตรวจสุขภาพก่อนตั้งครรภ์ก็เป็นตัวเลือกที่ดีที่จะวางแผนชีวิตครอบครัวได้อย่างมั่นใจยิ่งขึ้น