นิทานเรื่อง พระจันทร์ในบ่อน้ำ 

ณ หมู่บ้านเล็ก ๆ กลางหุบเขาแห่งหนึ่ง มีสมาชิกในหมู่บ้านไม่กี่ครอบครัว อาชีพหลักของพวกเขาคือการออกไปหาของป่าและล่าสัตว์ในตอนกลางคืน ซึ่งเป็นหน้าที่ของผู้ชายที่เป็นหัวหน้าครอบครัว ส่วนพวกผู้หญิงที่เป็นภรรยารับหน้าที่นำของป่าที่สามีหามาได้ไปขายในตลาดที่หมู่บ้านข้าง ๆ โดยออกไปขายของแค่อาทิตย์ละหนึ่งวันหรือสองวันเท่านั้น เพราะชาวบ้านในหมู่บ้านนี้เป็นคนขี้เกียจและโง่เขลา  “วันนี้พ่อหากบ หาเขียดมาได้แค่นี้เองนะ พอขายได้มั้ย” สามีผู้เป็นหัวหน้าครอบครัวกล่าวขึ้น ภรรยาก้มนับจำนวนกบเขียดแล้วยิ้มหวาน “โอ๊ย ได้แค่นี้ก็ดีแล้ว ฉันจะได้นั่งขายไม่นาน ขายหมดแล้วจะได้รีบกลับมานอน ขี้เกียจตื่นเช้า” ความคิดและการใช้ชีวิตแบบนี้ไม่ได้เกิดแค่ครอบครัวนี้เท่านั้น ทุกครอบครัวในหมู่บ้านนี้คิดและใช้ชีวิตแบบเดียวกัน   

อยู่มาวันหนึ่งเป็นคืนวันเพ็ญที่พระจันทร์เต็มดวง ปกติภรรยาจะนอนหลับอยู่ในบ้าน แต่วันนี้นางรู้สึกร้อนอบอ้าวเป็นพิเศษจึงคิดจะอาบน้ำคลายร้อน แต่พบว่าน้ำในตุ่มหมดเกลี้ยง ฝ่ายสามีกำลังเตรียมตัวออกไปหาของป่าพร้อมกับชาวบ้านคนอื่น ๆ นางจึงต้องออกมาตักน้ำที่บ่อน้ำท้ายหมู่บ้านด้วยตัวเองและแล้วเมื่อนางชะโงกมองลงไปในบ่อน้ำ ก็เห็นพระจันทร์ดวงใหญ่อยู่ในนั้น จึงทิ้งถังน้ำลงพื้นด้วยความตกใจ แล้ววิ่งกลับไปในหมู่บ้านพร้อมกับร้องตะโกนโหวกเหวกจนชาวบ้านแตกตื่นออกมากันเต็มไปหมด รวมถึงสามีของนางที่กำลังเตรียมของใช้ออกไปทำงาน

“เกิดเรื่องใหญ่แล้วพวกเรา เกิดเรื่องใหญ่แล้วเจ้าข้าเอ๊ย” สามีตกใจมากจึงรีบถามภรรยาว่า “เกิดอะไรขึ้น ทำไมต้องตกอกตกใจอะไรขนาดนั้น” ภรรยายืนหายใจเหนื่อยหอบตอบกลับว่า “ฉันเห็นพระจันทร์ตกลงไปในบ่อน้ำท้ายหมู่บ้านของเรา” สามีได้ยินดังนั้นจึงตกใจตาม พร้อมตะโกนขึ้นว่า “พวกเราพระจันทร์ตกน้ำไปแล้ว เราจะต้องร่วมมือกันช่วยเอาพระจันทร์ขึ้นมาให้ได้ ไม่อย่างนั้นหมู่บ้านเราจะไม่มีพระจันทร์ใช้อีกต่อไป” ชาวบ้านทุกคนต่างตกใจร้องเอะอะโวยวาย หญิงชราคนหนึ่งร้องขึ้นว่า “ตายแล้ว ตั้งแต่เกิดมาข้ายังไม่เคยเจอเรื่องแบบนี้เลย น่ากลัวจัง” ชายหนุ่มอีกคนตกใจไม่แพ้กัน รีบบอกทุกคนว่า “ใครมีเครื่องไม้เครื่องมืออะไรก็ไปขนเอามา แล้วไปเจอกันที่บ่อน้ำท้ายหมู่บ้าน”   

ทุกคนต่างรีบแยกย้ายเข้าบ้านไปเตรียมอุปกรณ์เท่าที่ตนคิดว่าจะช่วยพระจันทร์ได้ ฝ่ายผู้ชายคว้าจอบเสียม พร้าไม้แหลมยาว ๆ ฝ่ายผู้หญิงรวบรวมได้ไม้กวาด ตะกร้าใส่ของ กระป๋อง กะละมังแล้วพากันไปตามที่นัดหมาย พวกเขาต่างช่วยกันคิดและทดลองหลายต่อหลายวิธีที่จะนำพระจันทร์ขึ้นมา แต่ทำจนหมดแรงก็ไม่สำเร็จสักที  

ขณะเดียวกันนั้น ได้มีพ่อค้าเดินทางไกลผ่านมายังหมู่บ้าน เห็นบ่อน้ำขนาดใหญ่ที่รายล้อมไปด้วยชาวบ้านพร้อมอุปกรณ์เต็มไม้เต็มมือ กำลังส่งเสียงเอะอะและดูสับสนวุ่นวายไปหมด เขาสงสัยว่าเกิดอะไรขึ้น จึงเดินเข้าไปถามชาวบ้านคนหนึ่งว่า “ขอโทษนะ พวกท่านกำลังทำอะไรกันอยู่หรือ” ชาวบ้านได้หันมาตอบว่า “เกิดเหตุร้ายกับหมู่บ้านข้า พระจันทร์ได้ตกลงไปในบ่อน้ำนี้ พวกข้าจึงพยายามหาทางช่วยพระจันทร์ขึ้นมาอีกครั้ง”

เมื่อได้ยินดังนั้น พ่อค้าจึงก้มมองลงไปที่บ่อแล้วหัวเราะลั่น “ฮ่า.. ฮ่า.. ฮ่า.. หยุดก่อน ๆ ที่อยู่ในบ่อน้ำของพวกท่านมันไม่ใช่พระจันทร์หรอกนะ มันเป็นเพียงเงาที่สะท้อนลงมาของพระจันทร์ที่อยู่บนท้องฟ้าเท่านั้น พวกท่านไม่น่ามาเสียเวลากับเรื่องอย่างนี้เลย เอาเวลาไปทำประโยชน์อื่นดีกว่า” หญิงคนหนึ่งตอบพ่อค้าว่า “ตอนนี้อะไรจะมีประโยชน์ไปกว่าการช่วยพระจันทร์” พ่อค้าจึงรีบตอบว่า “มิสิ ข้าได้ข่าวมาว่าที่นี่มีของป่าที่น่าสนใจมากมาย ข้าเลยเดินทางมาขอซื้อด้วยตัวเอง นี่ข้าเอาเงิน เอาของใช้ต่าง ๆ มากมายมาแลกกับของป่าของพวกท่าน เห็นมั้ยได้เงินทองได้ประโยชน์กว่าด้วย”

เมื่อได้ยินดังนั้น แทนที่ชาวบ้านจะคิดได้ กลับยิ่งโกรธพ่อค้า “เจ้ามันคนโกหก เห็นแก่ประโยชน์ตัวเอง ไม่มีน้ำใจ” ชายคนหนึ่งกล่าวขึ้น หลังจากนั้นก็ตามมาด้วยเสียงต่อว่าของชาวบ้านคนอื่น ๆ “เจ้าออกไปจากหมู่บ้านข้าเลยนะ ข้าไม่มีอะไรขายให้เจ้าทั้งนั้น ออกไป” หญิงแก่เอ่ยปากไล่พ่อค้า พ่อค้าพยายามอธิบายว่า “ข้าไม่ได้โกหกนะ นั่นมันไม่ใช่พระจันทร์จริง ๆ นี่ไง พวกท่านลองมองขึ้นไปบนฟ้าสิ เห็นมั้ย พระจันทร์จริง ๆ ยังอยู่บนนั้น”

ชาวบ้านแหงนมองพระจันทร์บนฟ้า ก็พบว่าพระจันทร์ยังอยู่บนฟ้าจริงๆ  แต่พวกเขายังไม่เชื่อพ่อค้าอยู่ดี “นั่นมันคนละดวงกัน ดวงนั้นมันอยู่บนฟ้า แต่ดวงนี้มันตกน้ำไปแล้ว เจ้าไม่คิดจะช่วยก็จงออกไปให้พ้นจากหมู่บ้านข้าเดี๋ยวนี้” ชายอีกคนไล่เขาอีกครั้ง จากนั้นจึงตามมาด้วยเสียงขับไล่ของชาวบ้านทุกคน “ออกไป” “ออกไปเดี๋ยวนี้นะ” “ออกไปให้พ้นจากหมู่บ้านข้า ออกไป” “ไปให้พ้นเดี๋ยวนี้นะ ไอ้คนขี้โกหกหลอกลวง” และไม่ใช่แค่เสียงขับไล่เท่านั้น ชาวบ้านยังไล่ตี เอาของขว้างปาพ่อค้า ตอนนี้พ่อค้ารู้แล้วว่า เขาคงไม่สามารถช่วยทำให้คนในหมู่บ้านนี้เข้าใจความจริงในเรื่องของพระจันทร์ได้ จึงรีบวิ่งหนีออกจากหมู่บ้านนี้ไป พลางคิดในใจว่า “เฮ่อ คนบางคนช่างโง่เขลาเกินกว่าจะสอนได้ เราอย่าไปเสียเวลากับคนพวกนี้เลย ไร้ประโยชน์เปล่า ๆ”    

เมื่อพ่อค้าหนีไปแล้ว ชาวบ้านก็กลับมาหาทางช่วยพระจันทร์ขึ้นจากบ่อน้ำต่อไปจนถึงรุ่งเช้า จึงได้พบความจริงว่า พระจันทร์ในบ่อน้ำได้หายไปแล้ว พร้อมการหายไปของพระจันทร์บนท้องฟ้า เพราะถึงเวลาของพระอาทิตย์ขึ้น ชาวบ้านคนหนึ่งจึงเอ่ยขึ้นว่า “พวกเราหยุดเถอะ พวกเราคงช่วยพระจันทร์เอาไว้ไม่ได้ บัดนี้พระจันทร์ได้จมลึกลงไปในบ่อแล้ว” หญิงอีกคนจึงพูดขึ้นว่า “ลาก่อนนะพระจันทร์” และทุกคนจึงพากันกลับเข้าบ้านไปนอน โดยหมดโอกาสที่จะได้เงินทองและของใช้ต่าง ๆ จากพ่อค้าที่อุตส่าห์เดินทางมาทำมาค้าขายด้วยถึงหมู่บ้านของพวกเขาเอง   

ส่วนพ่อค้าเมื่อได้หนีออกจากหมู่บ้านนี้ไปแล้ว เขาได้เดินทางต่อเพื่อไปหาซื้อของป่าจากอีกหมู่บ้านหนึ่ง ทำให้ชาวบ้านในหมู่บ้านนั้นมีเงินทองใช้ มีรายได้และไม่ลำบากยากจนเหมือนเช่นหมู่บ้านนี้ที่คนในหมู่บ้านโง่เขลาเบาปัญญาเกินกว่าจะยอมรับความคิดและคำสอนของคนอื่น